AUTOR: Profesor dr Zorica Sredojević, Institut za agroekonomiju, Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Beogradu
Reativno visoka investiciona ulaganja u nove zasade voćnjaka i vinograda za uzgoj po metodama organske proizvodnje, povlače velike rizike. Prozvođači dobijaju podršku od Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srbije za sertifikovani sadni materijal i sertifikovanu organski proizvodnju, ali nemaju siguran plasman finalnih proizvoda.
U proizvodnjama koje imaju kraći ciklusom proizvodnje (npr. proizvodnja povrća), brži je obrt kapitala, manji je rizik ulaganja, pa je manja finansijska zavisnost od podsticaja. U pojedinim proizvodnjama postoji veliki rizik od štetnih bioloških agenasa (insekata, bolesti, korova i sl.), a često se i odvijaju na manjim površinama, pa bi podsticaji trebali da se izdeferenciraju u zavisnosti od rizika proizvodnje. Kod dugoročnih investicija, kao što su višegodišnji zasadi (voćnjaci, vinogradi i dr.), spor je obrt kapitala i veći je finansijski rizik. U početnim godinama se čine veća ulaganja a povraćaj kapital se vrši tek posle niza godina, što znači da treba da budu veći podsticaji po hektaru. Npr. kod voćnjaka i vinograda, uzgojni period traje dve do pet godina, a nakon toga, u periodu redovne proizvodnje, postiže se povraćaj kapitala investiran u zasnivanje i uzgoj zasada.
Pored visokih investicionih ulaganja i primene standarda tehnologije organske proizvodnje u našoj praksi, zbog nemogućnosti plasmana, proizvođači su često prinuđeni da finalne proizvode prodaju kao konvencionalne. Na taj način, proizvođači, iako postižu pozitivne rezultate u poslovanju, zbog realizacije proizvoda boljeg kvaliteta po nepovoljnoj prodajnoj ceni, suočavaju se sa problemom „izgubljene/propuštene koristi“. Dosadašnja finansijska podrška za sertifikaciju organske proizvodnje u našoj praksi, ima pozitivnih efekata i površine pod organskom imaju trend rasta, ali još uvek nije na zadovoljavajućem nivou. Takođe, zbog nedovoljan broja registrovanih preparata i često neefikasnost postojećih sredstava za zaštitu u organskoj proizvodnji, teško je da se očuva prinos, što je posebno izražen rizik proizvodnje u voćnjacima, vinogradima i drugim višegodišnjim zasadima.
Prinosi (obim proizvodnje) su često niži u odnosu na konvencionalnu proizvodnju, ali je bolji kvalitet proizvoda. Uz manji obim proizvodnje, teško se postiže kvantitet i kontinuitet isporuke za poznatog kupca. Zbog, često, nižeg prinosa u organskoj u odnosu na konvencionalnu proizvodnju, proizvođači nastoje da kroz povoljniju prodajnu cenu, refundiraju propuštenu ekonomsku korist. U tom slučaju, bilo bi pogodno da se subvencioniše finalna proizvodnja i tako deluje stimulativno na proizvođače da ostanu u organskoj proizvodnji. U cilju postizanja bolje profitabilnosti, potrebno je da se procene i eliminišu aktivnosti, tzv. “uska grla” u stvaranju i dodavanju vrednosti organskim proizvoda, kao na primer, podrška za nabavku inputa (semenskog i sadnog matetijala i sl.), promociju proizvoda, uvođenje standarda i dr. S obzirom da se radi o zahtevnoj proizvodnji sa više ograničenja i rizika, neophodna je edukacija proizvođača, a posebno onih koji tek nameravaju da se uključe u ovaj sistem proizvodnje.
Udruživanja poljoprivrednih proizvođača u organskoj proizvodnji u Srbiji je još na niskom nivou. Uglavnom se svodi na kooperantske odnose sa otkupljivačem. U ukupnom broju evidentiranih prozvođača u organskoj proizvodnji, samo 12,26 odsto imaju sopstvene sertifikate, dok se 87,74 odsto nalaze u sistemu grupne sertifikacije. Proizvođači su u sistemu grupne sertifikacije, uglavnom, zbog ekonomske sigurnosti, jer njihove proizvode otkupljuje kooperant – nosilac grupnog sertifikata. Iako većina proizvođača nisu zadovoljni otkupnom cenom, koja im je pored tržišnih uslova, najčešće „nametnuta“ od strane otkupljivača, oni su od potencijalna „dva rizika“ ili da se samostalno bore sa konkurencijom na tržištu ili da prodaju otkupljivaču (po nižoj ceni), opredlili za drugi, tj. za kooperaciju sa otkupljivačem.
