Prolom banja je jedna od najmlađih banja Srbije, iako se zna da su njeni lekoviti izvori korišćeni još u praistoriji. Na prostoru današnje banje i u neposrednoj okolini ima materijalnih tragova koji ukazuju na postojanje naselja još u doba Rimljana i Vizantijskog naroda. Intenzivan razvoj banje počinje od 1961. kada kompanija A.D. „Planinka“ preuzima zemljište sa termalnim izvorima. Danas je Prolom savremena banja, a godinama unazad, specijalizovano medicinsko osoblje Prolom banje razvija izuzetno efikasne programe za lečenje reumatskih i kožnih oboljenja, oboljenja bubrega i mokraćnih puteva, kao i gastroenteroloških bolesti.
Istorijat banje koja je status dobila 1977. godine
Današnji naziv Prolom banje izveden je po selu Prolom, koji je verovatno imao zaselak poznat kao Banja i Bačije. Zemljište oko izvora tople vode nazivano je Banja ili Banjsko. Posle Prvog svetskog rata počinje ozbiljnije korišćenje toplih izvora. Prolom i osobine lekovitih voda se pominju u novinama 1940. godine kada se navodi brojka od oko 2.000 posetilaca godišnje.
Intezivan razvoj banje započeo je nakon Drugog svetskog rata, tačnije 1961. godine, kada je zemljište sa termalnim izvorima preuzela kompanija „Planinka“ iz Kuršumlije. Do 1961. godine samo nekoliko domaćinstava u selu Prolom izdavalo je sobe posetiocima lekovitih izvora. Stanje se poboljšalo kada je 14. jula 1968. godine pušten u rad hotel „Radan“ i formirano vikend naselje sa 10 kućica. 1977. godine, Prolom Banja i zvanično dobija status banje. U narednom periodu, ona se velikom brzinom razvija, proširuje svoje kapacitete, i modernizuje uslugu. U objektima preduzeća „Planinka“ u Prolom Banji danas ima 440 ležaja, a terapijski blok može primiti dnevno do 1.500 banjskih gostiju.
Hotel „Radan“ kada je sagrađen imao je 28 ležaja, a vremenom se proširivao i dograđivao. Danas u okviru hotela koji poseduje 212 soba su i zatvoreni i otvoreni bazeni sa akva parkom za decu, novi velnes centar na tri nivoa, kao i zabavni sadržaji. Gostima se pruža i kvalitetna i vrhunska medicinska usluga.
Lek za telo i dušu: Pogled na netaknutu prirodu i zelena prostranstva Foto: Sociolismo doo
Prolom voda visoke alkalnosti i niske mineralizacije
Lekovitost Prolom vode potiče od njenih izuzetnih balneoloških vrednosti: visoke alkalnosti (pH 8,8+) i niske mineralizacije. Zaslužni za njene superiorne odlike su i uslovi u kojima izvire: na samim padinama planine Radan, na više od 50 km udaljenosti od industrijskih postrojenja i saobraćajnica velikih gradskih centara, a u sred prave ekološke oaze.
Visoka alkalnost Prolom vode i izrazita dominacija hidrokarbonatnog jona, obezbeđuju povećanje alkalne rezerve krvi pospešujući na taj način eliminaciju slobodnih radikala i ostalih štetnih produkata organizma. Zahvaljujući superiornim karakteristikama, Prolom voda neutrališe želudačnu kiselinu, smanjuje stvaranje mokraćne kiseline, pospešuje njenu eliminaciju i smanjuje mogućnost stvaranja kristala mokraćne kiseline, poboljšava sekretornu funkciju jetre, alkalizuje urin i povećava rastvorljivost cistina koji je glavni uzročnik rekurentne renalne kalkuloze.
Niska mineralizacija ne opterećuje funkcionisanje kardiovaskularnog sistema i funkciju bubrega. Naprotiv, godinama unazad, specijalizovano medicinsko osoblje Prolom Banje razvija izuzetno efikasne programe za lečenje:
- Reumatskih oboljenja;
- Oboljenja bubrega i mokraćnih puteva;
- Kožnih oboljenja i
- Gastroenteroloških oboljenja.
Nikako ne treba izostaviti preventivna dejstva. Lekari preporučuju konzumaciju Prolom vode u što većim količinama radi detoksikacije, unapređenje metaboličkih funkcija i pospešivanje vitalnosti organizma.
Punionica Prolom vode na 220 metara dubine
Na koji način Prolom voda sa 220 metara dubine, u svom nepromenjenom sastavu i potpuno prirodno sa ovog mesta odlazi do svojih potrošača može se videti i saznati u punionici Prolom vode. Nova fabrika vode puštena je u rad 2005. godine. Voda se sa dubine od 220 metara bez fizičkih i hemijskih promena pakuje u PET ambalažu. Punionica prirodne Prolom vode smeštena je na samom ulazu u Prolom banju. Sa najsavremenijom opremom, visokim stepenom automatizacije proizvodnih sistema i sertifikatima HACCP i ISO 9001 fabrika Prolom vode snabdeva tržište čitave Srbije i zemalja iz okruženja, ali i Rusije, Japana, Australije i Amerike.
Visokoalkalna voda koja PRODUŽAVA životni vek Na Radanu izvor i punionica PROLOM VODE (FOTO galerija)
U punionici je smešten čitav mehanizam punjenja, pakovanja i skladištenja vode, odakle se ona otprema ka svojim potrošačima. Posetioce dočekuju zaposleni, koji ih upoznaju i detaljno im objašnjavaju svaki segment proizvodnje, od izvora do gotove boce, spremne za konzumaciju. Takođe, to je izuzetna prilika detaljnijeg upoznavanja sa samim hemijskim sastavom i superiornim balneološkim odlikama Prolom vode. U fabrici se primenjuju najsavremenije tehnologije u skladu sa vrhunskim svetskim standardima, a sve to zahvaljujući specijalizovanom radnom osoblju i kompleksnim procesima. Punionica Prolom vode, posetiocima nudi jedinstveno iskustvo koje dodatno uvećava satisfakciju i vrednost konzumiranja Prolom vode, te poseban užitak pri svakom gutljaju.
Spomenik prirode „Đavolja Varoš“ Foto: Sociolismo doo 
Crvena voda sa visokom mineralizacijom Foto: Sociolismo doo
Dva fenomena Đavolje varoši – zemljane figure specifičnih oblika reljefa i dva izvora jako kisele vode
A kad ste u Prolom Banji, ne možete a da ne posetite spomenik prirode “Đavolja Varoš” koji predstavlja spoj dva fenomena: zemljanih figura, kao specifičnih oblika reljefa i dva izvora jako kisele vode sa visokom mineralizacijom. Atraktivnost ovog lokaliteta leži u kontrastima rustičnih figura i beskonačnog zelenila čineći “Đavolju varoš” pravim čudom prirode, jedinstvenim i veoma retkim u svetu.
Bogato kulturno-istorijsko nasleđe
Prolom Banja se prostire na podneblju koje odlikuje bogato i sadržajno kulturno-istorijsko nasleđe. O tome svedoče brojne crkve koje su građene u različitim istorijskim razdobljima na ovim prostorima. Kompanija A.D. „Planinka“ teži da sve te dragocenosti sačuva i podrži identitet i vrednosti srpskog naroda, neprestano ulažući u obnovu postojećih i izgradnju novih crkava. Zato, svetilišta ovog kraja danas su jedna od najočuvanijih, a gosti, kako domaći tako i strani, po odlasku sa sobom ponesu svega, a najviše nadahnuća srpske istorije i kulture.
Crkva Preobraženja Gospodnjeg se nalazi se na vidikovcu preko puta hotela Radan i do nje se stiže preko atraktivnog pešačkog mosta. Izgrađena je 2013. godine, uz blagoslov Patrijarha Srpske pravoslavne crkve Irineja. Sa ovog vidikovca se pruža veličanstven pogled na celu banju. Ispod crkve se stepenicama stiže do Etno krčme, a dalje pešačkom stazom do crkve Lazarice. Izgradnja crkve je započela 2010. godine, a do same crkve dolazi se preko atraktivnog pešačkog mosta, izgrađenog 2013. godine i posvećenog Patrijarhu Srpske pravoslavne crkve Irineju. 2014. godine završeno je i oslikavanje crkve, oslikane u skladu sa vizantijskom ikonografijom. Preobraženje Gospodnje obeležava se 19. avgusta i jedan je od najvećih srpskih praznika. Na ikoni Preobraženja predstavljen je Isus na gori Tavor, okružen svetlošću, pored njega na ikoni se nalaze i njegovi sagovornici Ilija i Mojsije, koji su se ukazali nakon preobraženja, dok trojica apostola koji simbolizuju ljubav, veru i nadu, Petar, Jakov i Jovan, uplašeni leže na zemlji. Prema biblijskom predanju Petar je rekao „ Gospode da napravimo tri senice, jednu za Iliju, jednu za Mojsija i jednu za tebe“. Petrova želja se uobličila i u Prolom Banji jer je ovo jedino mesto u Srbiji koje ima i crkvu Preobraženja Gospodnjeg i tri senice kao što se i propoveda u Bibliji. Na kraju mosta se nalazi jedna senica, koja je posvećena trojici apostola, na tri odvojene ikone. Desno je ploča na kojoj se nalazi Preobraženje Gospodnje, a levo Ilija u vatrenim kočijama i Mojsije koji drži deset Božjih zapovesti. Idući prema crkvi dolazi se do zvonika, gde je Mojsijeva senica. U samom temelju crkve nalazi se Ilijina senica, a poslednja senica je sama crkva i ona predstavlja Hristovu senicu.
Crkva Lazarica, udaljena 2,4 km od hotela, obnovljena je 1890. godine i jedina je crkva brvnara u Topličkom kraju. Po narodnom predanju, kod ove crkve se pričestio deo vojske kneza Lazara uoči Kosovske bitke. U porti crkve postoji šest stabala uvijenih šljiva, koje predstavljaju poseban raritet. Hram Sv. Lazara, među turistima poznatiji pod nazivom „Lazarica“ je jedina crkva brvnara u topličkom kraju, izgrađena 1890. godine. Izgradili su je doseljenici sa planine Golije na temeljima starijeg hrama. Smeštena je u dolinskom proširenju Prolomske reke na 640 metara nadmorske visine i u narodu postoji ubeđenje da je, upraci u ovoj crkvi, izvršeno pričešće srpske vojske pred odlazak u Boj na Kosovu. U dvorištu crkve Lazarice, prirodna retkost u vidu šest uvijenih stabala šljive, svedoče o legendi koja kaže da su vojnici nakon pričešća šest puta obilazili crkvu moleći se za pobedu na Kosovu, te da su se šljive za njima okretale. Iako su stara stabla nestala, u dvorištu su nicala nova, uvijala se na isti način i nikada ih nije niklo više od šest.
Treba iskoristiti priliku i obići i okruženje Prolom banje. U Kuršumliji, udaljenoj 22 kilometra od Prolom banje, nalazi se Manastir Svetog Nikole, najstarija zadužbina Stefana koju je, zajedno sa obližnjim manastirom Sv. Bogorodice podigao između 1159 – 1166. godine u Toplici. Pretpostavlja se da je manastir Sv. Bogorodice, Stefan Nemanja podigao za svoju suprugu Anu, koja se u ovom manastiru zamonašila kao monahinja Anastasija. Danas je ovaj manastir u narodu poznat kao manastir Sv. Petke, oko kog se narod okuplja i pali sveće na Veliki Petak, pred Vaskrs.
Nedaleko od Prolom banje, u Kuršumliji, smeštena je Crkva svete Bogorodice, u narodu poznatija kao Crkva Svete Petke, „Petkovača“. Crkva je podignuta na temeljima starijeg, ranovizantijskog hrama iz VI veka, a pretpostavlja se da je Stefan Nemanja, njen tvorac, posvetio svojoj supruzi, Ani koja se tu zamonašila i dobila monaško ima Anastasija. Postoji i pretpostavka da se u 19. veku o manastiru starala Mara Branković, ćerka despota Đurđa, koja je živela na tom području.
Crkva svete Bogorodice, bila je u funkciji sve do Velike seobe Srba 1690. godine, kada počinje period njenog urušavanja. Iako je danas u ruševinama, crkva je proglašena za spomenik kulture od izuzetnog značaja, za koji su sprovedena arheološka istraživanja potvrdila postojanje srednjevekovne, antičke nekropole, kao i postojanje jednog objekta manastirskog kompleksa. Na svemu tome, počiva jedinstvenost i sva vrednost ovog zdanja.
Pored ove, Crkva Svete Petke postoji i u ataru sela Veliko Pupavce pored puta za Rudare, neposredno uz fabriku „Prolom voda“. Crkva potiče iz 1918. godine i udaljena je 1,5 km od hotela „Radan“.
Takođe, Neolitsko nalazište Pločnik, udaljeno 28 km od Prolom Banje. Staro 7500 godina, te kao takvo predstavlja bogato nalazište artefakata iz neolitskog doba, kada su na ovom lokalitetu postojale prve topionice bakra na svetu.
Crkva Svetog Đorđa u Lukovskoj banji po predanju potiče iz doba Nemanjića, a porušili su je Turci, a oko uništenog crkvišta, narod se svake godine okupljao da obeleži Đurđevdan. Uz blagoslov Episkopa Niškog Irineja, privredno društvo A.D „Planinka“ podiglo je crkvu na drugoj lokaciji, kod Nenadovog kamena, na 875 m nadmorske visine, iznad centra Banje na vazdušnom udaljenju od 500 m.
U turistima omiljenoj destinaciji za izlete, Đavoljoj Varoši, na temeljima crkve iz 13. veka, podignuta je još jedna Crkva posvećena Svetoj Petki. Jedna od legendi o Đavoljoj Varoši kaže da figure predstvaljaju okamenjene đavole koje su ljudi dugo nosili na leđima, trpeći zlo i nevolje. Prenoćivši pored crkve Svete Petke, ljudi su se otarasili svojih koji su se tu okamenili. Oko crkve se može videti mnoštvo zavežuljaka tkanine. Naš narod veruje da Sveta Petka pomaže bolesnima i nevoljnima koji posete ovo mesto, pa otuda i verovanje da kada se maramicom dodirne bolno mesto i pomisli želja, a zatim veže na stub, posetioci iz Đavolje Varoši odlaze oslobođeni svega što ih boli i muči. Maramice ostaju na ovom mestu 7 dana, a zatim se zakopavaju i muka večno ostaje u zemlji u Đavoljoj Varoši.
U blizini Kuršumlijska i Lukovska banja
Na teritoriji Opštine Kuršumlija postoje još dve banje: Kuršumlijska banja, koja je u izgradnji i Lukovska banja, najviša banja Srbije (681 m n.v.). U Lukovskoj banji postoji 37 poznatih izvora termalne vode, temperature od 28 do 69⁰C i klimatorijum, prostor na kome se nalazi veliki broj izvora termalne vode, različitog sastava i temperature. Na ovom prostoru se primenjuju klimatološke procedure i prirodne inhalacije. U banji posluju dva hotela, „Kopaonik“ i „Jelak“, a u izgradnji je i treći hotel, hotel više kategorije, u samom centru banje.
Pored lekovitosti, istorije i kulture, Prolom banju odlikuju i bogati gastronomski sadržaji. Etno krčma, smeštena je u samoj Banji, a pruža turistima priliku da probaju domaće specijalitete ispod sača poput pite rednice, paprike na kajmaku, specijaliteta od mesa, kao i jedinstveno Prolom pivo koje se proizvodi od Prolom vode u pivari u okviru hotelskog kompleksa, s dostupno je jedino u Prolom i Lukovskoj banji.
Prolom Banja koja se nalazi na jugu Srbije, udaljena je od Kuršumlije 23 kilometara, a od Beograda 290 kilometara, odakle se svakodnevno odžavaju polasci autobusima Saobraćajnog preduzeća “Lasta” a. d. do banje i to u 10:00 časova i 00:30 časova. Iz Prolom Banje za Beograd polasci su ujutru u 8:15 preko Niša i popodne u 16:00 časova preko Kruševca.
Sve karte se mogu kupiti i onlajn. Dovoljno je da imate računar i neku od platnih kartica – VISA, MASTERCARD ili MAESTRO. A ovde možete pročitati o koracima koje bi trebalo da preduzmete da bi kupovinu karata na ovaj način realizovali.
